Hypatia z Aleksandrii
Hypatia z Aleksandrii (gr. Ὑπατία, ur. ok. 355 lub 370 r., zm. w marcu 415 r. w Aleksandrii) – filozofka neoplatońska, matematyczka w starożytnej Aleksandrii, córka Teona z Aleksandrii. Zwana również "męczennicą nauki"[1]. Legenda przypisuje Hypatii wynalezienie astrolabium i rodzaju areometru.
Życie i działalność
Córka matematyka, astronoma i filozofa Teona z Aleksandrii, wykształcenie matematyczne odebrała najpewniej pod jego kierunkiem. Była aktywna na polu nauki i filozofii. Całe życie spędziła w Aleksandrii.
Nie zachowały się żadne jej pisma, ale można jej hipotetycznie przypisać współpracę z ojcem przy redakcji pism Ptolemeusza i Euklidesa. Wiadomo, że pracowała nad komentarzami i wydaniem traktatów "Arytmetyka" Diofantosa i "Stożkowe" Apoloniusza z Pergi. Nie można wykluczyć, że ostateczny kształt tych dzieł, jaki dotarł do naszych czasów, jak również "Almagestu" i "Tablic podręcznych" Ptolemeusza, jest dziełem Hypatii.
Nieco więcej wiadomo o jej działalności jako filozofa, szczególnie dzięki listom jej ucznia Synezjusza z Cyreny, biskupa Ptolemaidy. Utworzyła wokół siebie krąg oddanych uczniów, wspólnotę dążącą do wiedzy i poznania natury rzeczywistości, w oparciu o filozofię pitagorejsko-platońską. Hypatia wymagała od siebie i swych uczniów wysiłku umysłu, woli i wyrzeczeń. Jednocześnie jej postawa była tolerancyjna i odznaczała się otwartym spojrzeniem na problemy filozoficzne. Wśród jej uczniów byli obecni chrześcijanie i poganie, pochodzący nie tylko z Aleksandrii i Egiptu, ale z Syrii, Cylicji czy Konstantynopola. Jej uczniowie odpłacali jej przywiązaniem i miłością długo po osiągnięciu samodzielności, a nawet wysokich godności kościelnych.
Choć filozoficzny krąg jej uczniów miał charakter elitarny, Hypatia wykładała również publicznie matematykę i astronomię. Wykłady prowadziła w swym domu, przed którym zbierały się tłumy entuzjastów i w miejskich salach wykładowych. Często jeździła powozem, zatrzymując się po drodze w instytucjach publicznych, rozmawiając z urzędnikami i dostojnikami. Była niezwykle szanowana wśród swoich zwolenników i uchodziła za autorytet moralny. Ceniono jej wiedzę, logikę i inne zalety intelektualne oraz cechy jej charakteru: umiar, dystynkcję w obejściu, prostotę ubioru, wstrzemięźliwość seksualną (do końca życia pozostała dziewicą), miłość do Aleksandrii, w której sprawy się angażowała.
Hypatia a chrześcijaństwo
Hypatia nie była praktykującą poganką. Respektowała prawodawstwo antypogańskie, nie uczęszczała do świątyń, nie uczestniczyła w protestach przeciwko zamienianiu pogańskich świątyń na chrześcijańskie kościoły. Nic nie wiadomo na temat jej postawy podczas burzenia Serapejonu w 391. Nie czyniła różnicy między swymi pogańskimi a chrześcijańskimi uczniami. Wyznawana wiara nie stanowiła dla niej żadnego problemu. Opiekowała się wszystkimi studentami, niezależnie od ich światopoglądu. Utrzymywała kontakty z urzędnikami cesarskimi i miejskimi, z których większość była chrześcijanami. Był nim również Orestes, cesarski prefekt. Dzięki temu cieszyła się powszechnym szacunkiem. Za czasów biskupa Teofila, odpowiedzialnego za zniszczenie Serapejonu, nie spotykały jej żadne szykany.
Śmierć
Sytuacja zmieniła się po objęciu tronu biskupiego w 412 r. przez ambitnego bratanka Teofila, św. Cyryla z Aleksandrii. Jego konflikt z cesarskim prefektem i namiestnikiem Egiptu – Orestesem, przyjacielem Hypatii, spowodował że zwolennicy Cyryla jak i on sam, rozpoczęli długotrwałą kampanię oszczerstw przeciwko aleksandryjskiej matematyczce, oskarżając ją z ambon aleksandryjskich kościołów o pogaństwo i czary. W wyniku tego w 415 r. Hypatia została w bestialski sposób zamordowana. Wywleczono ją z powozu przed kościołem Caseareum i zabito ostrakonami. Orestes pozbawiony cennego sprzymierzeńca, padł wkrótce ofiarą intryg Cyryla i stracił stanowisko. Według Marii Dzielskiej nie wiadomo, czy Cyryl wydał bezpośredni rozkaz zabicia Hypatii, ale z pewnością ponosi moralną współodpowiedzialność za to okrutne morderstwo. Bestialski mord dokonany na aleksandryjskiej uczonej był czymś niespotykanym nawet na ówczesne czasy. Oburzenie obecne również wśród wielu chrześcijan odbiło się głośnym echem w starożytnym świecie. Śledztwo w sprawie śmierci aleksandryjskiej matematyczki oparło się nawet o dwór cesarski, jednak dzięki potędze i wpływom Cyryla, nikogo nie ukarano.
Legenda i historia
Okoliczności śmierci Hypatii znamy przede wszystkim z relacji chrześcijańskiego, mieszkającego w Konstantynopolu historyka Sokratesa Scholastyka, (ok. 380-450).
Późniejsi autorzy starożytni pozostawili sporo wzmianek o Hypatii, a hagiografia chrześcijańska niektóre elementy jej życia powiązała ze św. Katarzyną. Jan z Nikiu w swojej Kronice świata krytykuje aleksandryjską matematyczkę:
Jan z Damaszku w swoim Żywocie Izydora opublikowanym w bizantyjskiej Księdze Suda tak opisuje przyczyny i okoliczności śmierci Hypatii:
Okres zainteresowania jej osobą zaczął się w okresie oświecenia, kiedy anglikański duchowny, John Toland (1670-1762) zinterpretował jej śmierć w duchu antykatolickim, czyniąc z niej symbol konfliktu rozumu i religii, wolności i fanatyzmu, nauki i ciemnoty. Podchwycił to Wolter. Odtąd legenda żyła już własnym życiem, obrastając w coraz to nowe, coraz mniej prawdopodobne znaczenia. Czyniono z Hypatii już to symbol swobody seksualnej, już to młodzieńczą i piękną ofiarę sadystycznych, ogarniętych nieczystymi żądzami mnichów. Jej śmierć miała zapoczątkować upadek intelektualny Aleksandrii, koniec nauki i filozofii.
Wg nowszych badań (m.in. Dzielska, Chuvin) Hypatia stała się ofiarą konfliktu politycznego pomiędzy chrześcijanami, z których jedna strona była przedstawicielem władzy świeckiej, druga kościelnej. Jej wypadek nie był na tle epoki jedynym, zwłaszcza w skorej do rozruchów Aleksandrii. W 361 r. tłum aleksandryjski w podobny sposób zamordował biskupa Jerzego z Kapadocji[potrzebny przypis]. Jednak w wielu przypadkach rozruchy i samosądy tłumu, były prowokowane przez aleksandryjskich biskupów, utrzymujących i angażujących w tym celu, grupy zbrojnych parabolanów[2]. W kolejnych latach, aż do podboju muzułmańskiego, Aleksandria była nadal żywym ośrodkiem życia umysłowego, choć jego poziom ulegał ciągłemu obniżeniu[3][4].
Morderstwo Hypatii a stanowisko historyków
Profesor Maria Dzielska uważa, że morderstwo Hypatii miało jedynie podłoże polityczne. Profesor Aleksander Krawczuk jest zdania, iż Hypatię zamordowano z dwóch przyczyn: jako polityczną zwolenniczkę Orestesa oraz niewygodną z punktu widzenia ówczesnej filozofii chrześcijańskiej pogańską, uczoną kobietę[5].
Naoczny świadek tamtych czasów, żyjący w tym samym okresie co Hypatia, chrześcijański historyk Sokrates Scholastyk twierdzi, że Hypatię zamordowano z uwagi na jej osobiste przymioty i działalność. Zaś znajomość z Orestesem była tylko pretekstem do zabicia niewygodnej osoby. W swoim dziele "Historia kościoła" tak pisze o Hypatii:
Hypatia w kulturze popularnej
- 2009 - film Agora, reż. Alejandro Amenábar, w roli głównej (jako Hypatia) Rachel Weisz.
- ↑ Encyklopedia PWN, Warszawa 2000; zob. także hasło "Hypatia z Aleksandrii" w wersji on-line
- ↑ Władysław Dziewulski, Zwycięstwo chrześcijaństwa w świecie starożytnym, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1969, s.164
- ↑ Aleksander Krawczuk, Ostatnia Olimpiada, Warszawa 1976
- ↑ Adam Łukaszewicz, Egipt Greków i Rzymian, KiW, Warszawa 2006, s. 378
- ↑ Aleksander Krawczuk, Ostatnia Olimpiada, Warszawa 1976
Bibliografia
- Sokrates Scholastyk "Historia Kościoła", Pax, Warszawa 1986
- Pierre Chuvin "Ostatni poganie", Czytelnik, Warszawa 2008
- Maria Dzielska, Hypatia z Aleksandrii, wyd. II popr., Universitas, Kraków 2006
- Khan Amore "Hypatia", Authorhouse, 2001
- Charles Kingsley "Hypatia", New Foes with an Old Face. Kessinger Publishing, 1997
- Maria Dzielska "Hypatia of Alexandria", (Revealing Antiquity, No. 8). Harvard University Press; Reprint edition, 1996
- Margaret Alic "Hypatia's Heritage", Beacon Press, 1986
- Aleksander Krawczuk "Ostatnia Olimpiada", Warszawa 1976
Linki zewnętrzne
John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Hypatia z Aleksandrii w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)- Inna strona poświęcona Hypatii (ang.)
