Upadek Konstantynopola: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
BaQu (dyskusja | edycje)
23 414 edycji
Nie podano opisu zmian
Linia 1: Linia 1:
{{Tłumaczenie z ru wiki}}
[[Grafika:Siege of Constantinople.jpg|thumb|250px|Oblężenie Konstantynopola - obraz z [[1499]] roku]]


<!----------------------------------------------------------------------------- JEŻELI CHCESZ PRZETŁUMACZYĆ TYLKO FRAGMENT, OZNACZ POCZĄTEK I KONIEC TŁUMACZONEGO FRAGMENTU, JEŻELI CHCESZ TŁUMACZYĆ "NA ŻYWO" WSTAW SZABLON {{WEdycji}} --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------->
We wtorek [[29 maja]] [[1453]] roku wojska [[Imperium osmańskie]]go zajęły [[Konstantynopol]]. Zdobycie miasta pociągnęło ze sobą śmierć ostatniego cesarza bizantyjskiego [[Konstantyn XI Dragazes|Konstantyna XI Dragazesa]] i ostateczny upadek imperium wschodniorzymskiego. Zwycięstwo dało Turkom panowanie we wschodnim basenie Morza Śródziemnego.
{{TM-en|rosyjski|}}
* Zapraszam do [[Dyskusja Wikipedii:Tłumaczenie miesiąca/tłumaczenie z języka rosyjskiego|dyskusji]]


<center><big>Tłumaczymy ... .</big></center>
Miasto pozostało stolicą imperium ottomańskiego aż do jego rozpadu w [[1922]] roku. W 1930 r. oficjalnie przemianowano je na [[Istambuł]].

== Wstęp ==

=== Sytuacja Bizancjum przed [[1453]] roku ===
[[Grafika:Byzantium1400.png|thumb|300px|Imperium Bizantyjskie około roku 1400]]

[[Bizancjum]], które swoje terytorium, stolicę i ludność otrzymało w spadku po cesarstwie wschodniorzymskim, w XV wieku chyliło się ku upadkowi. Pozostawało niewielkim państewkiem ograniczonym do stolicy - miasta Konstantynopola i jej przedmieść oraz części obszaru Grecji ([[Morea|Morei]] wraz z wyspami). Tylko częściowo mogło liczyć na swoje prowincje, bowiem ich zarządcy faktycznie pozostawali niezależni od władzy centralnej.

Przez ponad tysiącletni okres istnienia cesarstwa jego stolicę Konstantynopol zdobyto tylko dwukrotnie - w [[1204]] r., podczas [[IV krucjata|IV Krucjaty]] oraz w [[1261]] r., kiedy to Bizantyjczycy odzyskali ją z powrotem. Osłabione imperium nie podźwignęło się jednak z upadku aż do pierwszej połowy XV wieku. Wówczas obejmowało jedynie sam Konstantynopol i niewielkie obszary na [[Peloponez]]ie. Mimo to, dzięki samemu istnieniu, w szczególności dzięki stolicy i symbolowi Bizancjum - Konstantynopolowi, na dużych obszarach utrzymane zostały zasady bizantyjskiej państwowości. Cesarstwo zachowało też swój ogromny autorytet jako ojczyzna i oparcie dla [[prawosławie|prawosławia]] - wschodniego odłamu chrześcijaństwa. Dawne imperium otaczały ziemie [[islam|muzułmańskich]] Turków Osmańskich, którzy postrzegali Konstantynopol jako główną przeszkodę dla narzucenia swej władzy całemu regionowi.

Państwo tureckie, szybko rosnące w potęgę i rozszerzające swoje granice, od dawna przygotowywało się do zdobycia Konstantynopola. Na samym początku XV wieku sułtan osmański [[Bajazyt]] dotarł ze swoimi wojskami pod mury wielkiego miasta, jednak wyprawa zbiegła się z najazdem [[Tamerlan]]a na imperium tureckie.
W [[1402]] r. zadał on Turkom druzgocącą klęskę w [[bitwa pod Ankarą|bitwie pod Ankarą]], która na pół stulecia odsunęła ostateczną wyprawę na Konstantynopol.
Kolejne próby zdobycia miasta nie udawały się ze względu na spory dynastyczne w państwie Osmanów. Kampania powzięta w [[1423]] zakończyła się fiaskiem, gdy sułtan [[Murad I]] musiał zakończyć oblężenie Konstantynopola na wieść o rozruchach wewnętrznych oraz zaostrzaniu się intryg pałacowych i knowań jego przeciwników policznych.

Interesy polityczne i gospodarcze państw regionu i krajów sąsiednich sprzyjały powstaniu nietrwałej, nieformalnej koalicji antytureckiej. Tureckiego wzmocnienia obawiali się wszyscy sąsiedzi, w szczególności [[Genua]] i [[Wenecja]], mające interesy gospodarcze we wschodnim basenie [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]], [[Węgry]], które zyskiwały na południu za [[Dunaj]]em agresywnego wroga, [[Księstwo Moskiewskie]], będące podobnie jak Bizancjum krajem prawosławnym, krzyżowcy tracący swe ostatnie posiadłości na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]] oraz [[papież]] rzymski, który nie bez powodu chciał zatrzymać rozprzestrzenianie się [[islam]]u wraz z turecką ekspansją. W decydującym momencie potencjalni sprzymierzeńcy Bizancjum okazali się jednak zajęci własnymi problemami.

=== Przygotowania Turków do wojny ===
[[Grafika:Mehmet_II_commanding_the_ships.jpg|left|thumb|[[Mehmed II]] dowodzący swoim statkiem z lini brzegowej]]
Sułtan [[Imperium Osmańskie|Osmanów]] [[Mehmed II]] starannie przygotowywał się do wojny, szczególną uwagę zwracając na artylerię. Zimą z [[1451]] na [[1452]] r. rozpoczął budowę fortecy w najwęższym miejscu cieśniny [[Bosfor]], odcinając tym samym Konstantynopol od [[Morze Czarne|Morza Czarnego]]. Posłowie bizantyjscy, wysłani przez cesarza Konstantyna w celu wybadania zamierzeń sułtana, zostali odprawieni bez odpowiedzi. Członków kolejnego poselstwa uwięziono i ścięto, co było jasnym wypowiedzeniem wojny. Budowę twierdzy Bogaz-kesen (z [[język turecki|tureckiego]] ''przecinająca gardło'') zakończono w sierpniu [[1452]] roku. Ustawione na murach bombardy zaczęły ostrzeliwać bizantyjskie okręty przepływające przez [[Bosfor]]. Po zbudowaniu zamku Mehmed II po raz pierwszy podszedł pod mury [[Konstantynopol]]a, lecz po trzech dniach zarządził odwrót.

Jesienią [[1452]] roku Turcy wtargnęli na półwysep [[Peloponez]] i uderzyli na braci cesarza, by uniemożliwić im przyjście z pomocą stolicy (Georgios Sfrances, ''Chronicon Maius'', 3;3). Zimą [[1452]]/[[1453]] rozpoczęły się przygotowania do szturmu na miasto. Wojska tureckie zaczęły zajmować bizantyjskie miasta leżące na wybrzeżu [[Tracja|Tracji]]. Sułtan uważał, że poprzednie próby zdobycia miasta nie powiodły się z braku wsparcia z morza dla oblegających. W marcu [[1453]] roku Turcy zdołali zdobyć Mesembrię (obecnie [[Nesebyr]]), Anchialos i pozostałe umocnienia [[Pont|Pontu]]. Choć Selymbria została oblężona a Bizantyjczycy zablokowani w wielu miejscach, ich flota nadal panowała na morzu, nękając tureckie wybrzeże. W początkach marca Turcy rozbili obóz pod murami Konstantynopola i rozpoczęli roboty oblężnicze (Ducas, ''op. cit.'', 37—38).

==== Armia turecka ====

Armia turecka składała się z około 80 tysięcy regularnego wojska, nie licząc pospolitego ruszenia - około 20 tysięcy baszybozuków oraz kilku tysięcy żołnierzy służb tyłowych. Flotę sułtana stanowiło 6 [[trirema|trirem]], 10 [[birema|birem]], 15 wiosłowych [[galera|galer]], około 75 [[fusta|fust]] (mniejszych okrętów) i 20 ''parandaria'' - ciężkich barek transportowych dostarczających żywność i surowce. Siłami morskimi dowodził rządca [[Gallipoli (półwysep)|Gallipoli]] Sulejman Baltoglu. Taka ilość okrętów zapewniała Turkom panowanie na [[Morze Marmara|Morzu Marmara]].

=== Sytuacja Bizantyjczyków ===

Cesarstwem targały konflikty wewnętrzne. Cesarz usiłował uzyskać pomoc z zachodu za cenę utrzymania [[Unia florencka|unii florenckiej]], jednak próby zjednoczenia wszystkich chrześcijan spotykały się w kraju z narastającym sprzeciwem. Unię z Rzymem odrzucało w szczególności średnie i niższe duchowieństwo. (Ducas, ''Ducae Michaelis Ducae nepotis Historia Byzantina'').

Najbardziej prawdopodobnymi sojusznikami Konstantyna byli [[Wenecja]]nie. Ich flota wyszła w morze po 17 kwietnia z poleceniem oczekiwania na posiłki u wybrzeży wyspy [[Tenedos]] do [[20 maja]], a następnie przebicia się przez [[Dardanele]] do Konstantynopola. [[Genua]] zachowała neutralność. [[Węgry]] wciąż nie otrząsnęły się po ostatniej porażce. Książę moskiewski zajęty był własnymi problemami, zresztą Moskwę oddzielały od Konstantynopola ziemie [[Orda Nogajska|Nogajów]] i [[Tatarzy|Tatarów]]. [[Wołoszczyzna]] i [[Serbia]] pozostawały lennikami Turcji, a serbskie posiłki wchodziły nawet w skład armii sułtańskiej. [[Skanderbeg]] w [[Albania|Albanii]] nienawidził Turków równie mocno jak Bizantyjczyków czy Wenecjan.

Ostatecznie, mimo zabiegów Konstantyna, wsparcie innych państw chrześcijańskich okazało się iluzoryczne.

==== System obronny Konstantynopola ====
[[Grafika:Constantinople.png|left|thumb|Mapa Konstantynopola]]

Miasto Konstantynopol leży na trójkątnym półwyspie opływanym przez wody Morza Marmara i zatoki Złoty Róg. Dzielnice miasta położone nad brzegami morza i zatoki znajdowały się w obrębie murów miejskich. Specjalny system umocnień złożony z murów i wież ochraniał miasto od strony lądu - od zachodu. O mury twierdzy na brzegu morza Grecy byli spokojni - zbyt szybki lokalny prąd morski nie pozwalał Turkom podpłynąć statkami pod podstawę murów. Słabym punktem pozostawał Złoty Róg. Bizantyjczycy stworzyli tutaj oryginalny system obrony.

W poprzek wejścia do zatoki rozciągnięto ogromny łańcuch. Wiadomo, że jeden koniec zawieszony był na wieży Eugeniusza na północnowschodnim przylądku półwyspu, a drugi na jednej z wież dzielnicy ''Pera'' na północnym brzegu Złotego Rogu (dzielnica była kolonią genueńską). Na wodzie łańcuch podtrzymywały drewniane tratwy. Flota turecka nie była w stanie wpłynąć do Złotego Rogu i wysadzić desantu pod północnymi murami miasta. Natomiast flota bizantyjska ochraniana przez zaporę mogła spokojnie przeprowadzać naprawy w zatoce.

Od zachodu znad Morza Marmara do leżącej nad Złotym Rogiem dzielnicy ''Blacherny'' rozciągały się mury miejskie i głęboka fosa. Rów był szeroki na około 18 metrów, poza tym istniała możliwość wypełnienia go wodą. Po wewnętrznej stronie fosy znajdował się zębaty gzyms. Pomiędzy nim a murem istniało przejście o szerokości 12-15 metrów znane jako ''Peribolos''. Pierwszy mur zewnętrzny o wysokości 7,5 metra posiadał wieże obronne umieszczone w odstępach 45-90 metrów od siebie. Za nim rozciągało się jeszcze jedno przejście o szerokości 12-18 metrów noszące nazwę ''Parateichion''. Następnie wznosił się kolejny mur wysoki na 12 metrów z kwadratowymi lub ośmiokątnymi basztami, które zostały wybudowane tak, aby pokryć przerwy między wieżami pierwszego muru.

Rzeźba terenu obniżała się w środku systemu umocnień: tutaj do miasta kanałem wpływała niewielka rzeka Likos. Obszar umocnień w dolinie był szczególnie wrażliwy na atak z powodu obniżenia terenu o około 30 metrów zwanego ''Mesoteichion''. W północnej części mury łączyły się z umocnieniami dzielnicy Blacherny; występujące tutaj ze zwykłego szeregu umocnienia składały się z fosy, pojedynczego muru oraz ufortyfikowanych umocnień pałacu cesarskiego wybudowanego w pobliżu muru jeszcze przez cesarza [[Manuel I Komnen|Manuela I]].

Umocnienia osłaniające miasto od strony lądu (Mury Teodozjusza i Konstantyna) i morza liczyły w sumie około 20 km długości. W całym systemie obrony istniało ponadto wiele bram i tajnych przejść.

==== Armia grecka ====

Fortyfikacje miejskie, regularnie naprawiane na kilka lat przed oblężeniem, przedstawiały nadal znaczną wartość bojową, pomimo wprowadzenia nowej broni - artylerii oblężniczej. Jednakże znaczny ubytek ludności stolicy i duża powierzchnia miasta sprawiały, że brakowało obrońców do obsadzenia umocnień na całej ich długości. Wszystkich zdatnych do walki żołnierzy bizantyjskich było około 7 tysięcy, wliczając w to 2 tysiące sprzymierzeńców. Pochodzący z Genui ochotnik Giovanni Giustiniani Longo wystawił około 700 ludzi. Niewielki oddział sformowała też społeczność Katalończyków.

Flota grecka broniąca Konstantynopola liczyła 26 statków: 10 bizantyjskich, po 5 weneckich i genueńskich, 3 kreteńskie, po jednym z Ankony, Katalonii oraz Prowansji i składała się w całości z szybkozwrotnych bezwiosłowych żaglowców. W mieście było kilka armat oraz spory zapas oszczepów i strzał. Siła ognia pozostawała jednak niewystarczająca.

Główne siły Bizantyjczyków dowodzone przez samego Konstantyna skoncentrowano na najsłabszym odcinku - ''Mesoteichionie'', gdzie rzeka przepływała kanałem pod murami. Giustiniani Longo ustawił swoje oddziały po prawej stronie wojsk cesarza, lecz później przesunął się do niego. Miejsce Giustinianiego zajął drugi oddział żołnierzy geueńskich braci Bocchiardo. Kontyngent społeczności weneckiej pod przywództwem burmistrza Girolamo Minotto ochraniał dzielnicę ''Blachernos''. Na południe od Mesoteichionu znajdowały się jeszcze jeden oddział genueńskich ochotników pod komendą Maurizio Cattaneo, grecka formacja z krewnym cesarza na czele - Teofilem Paleologiem, oddział Wenecjanina Contariniego i wreszcie kolejny grecki oddział z dowódcą Demetriuszem Kantakuzenem.

Mury wychodzące na brzeg Morza Marmara ochraniał oddział Wenecjanina Iacobo Contariniego wraz z greckimi zakonnikami. Były to na ogół słabo uzbrojone straże mające za cel dozorować nadmorskie mury. Obrońcy nie obawiali się tutaj ataku, jako że szybki prąd, skały i mielizny nie pozwalały statkom przeciwnika zbliżyć się do wybrzeża. Dalej pozycję zajmowały nieliczne oddziały Katalończyka Péré Julia, kardynała Izydora i księcia Orchana, który został pozbawiony przez sułtana Mehmeda II praw do tureckiego tronu.

Brzeg Złotego Rogu ochraniali weneccy i genueńscy żeglarze pod komendą Gabriela Trevisano. Flotą stacjonującą w zatoce dowodził jego rodak Alviso Diedo. Odwód w mieście stanowiły jednostki megaduksa Łukasza Notarasa i Nicefora Paleologa. Dziesięć okrętów wydzielono w celu ochrony zapory, ogólne dowodzenie sprawował tutaj genueńczyk Bartolomeo Soligo.

Bizantyjczycy próbowali wykorzystać swoją nieliczną artylerię do obrony Konstantynopola, lecz pomosty w wieżach nie były przystosowane do prowadzenia ostrzału artyleryjskiego i działa cofające się w wyniku odrzutu uszkadzały fortyfikacje.

=== Przygotowanie tureckiego wojska ===

Turcy rozpoczęli oblężenie po okrążeniu miasta [[6 kwietnia]]. Część wojsk pod dowództwem Zaganos - Paszy zajęła wzgórza na północ od zatoki Złoty Róg, z których można było kontrolować dzielnicę Pera(kolonię geueńską), ostrzegając neutralnych genueńczyków przed próbami pomocy Bizantyjczykom. Od południowego brzegu Złotego Rogu do rzeki Lykos rozłożyły się regularne oddziały Karadża - Paszy dysponujące liczną artylerią, która od razu zaczęła ostrzeliwać dzielnicę ''Blachernos''. Po obu stronach Lykos stacjonowali [[janczarzy]] - osobista gwardia sułtana.

Na prawej flance oblężonych od obozu janczarów do brzegu Morza Marmara, rozłożyły się regularne wojska Iszak - Paszy, które w odróżnieniu od europejskich oddziałów Karadża - Paszy, składały się z posiłków anatolijskich lenników sułtana. Mehmed II nie dowierzał Iszak - Paszy, dlatego przydzielił mu Mahmuda - Paszę, renegata z bizantyjskiego rodu ''Angelos'', który przyjął islam i stał się jednym z najwierniejszych stronników sułtana.

Za regularnymi wojskami rozłożył się osobny obóz baszybozuków, którzy walczyli w zamian za udział w łupach wojennych. Zamierzano ich rzucić do walki w razie konieczności. By przeszkodzić wypadowi Bizantyjczyków, Turcy wykopali przed swoimi pozycjami okop, a nad nim wznieśli wał ziemny z częstokołem. Flota turecka posiadała główne kotwicowisko na Bosforze, a jej głównymi zadaniami było przełamanie umoocnień Złotego Rogu i odcięcie Konstantynopola od pomocy sprzymierzeńców.

Sułtan wysłał posłańców z propozycją poddania miasta. W razie kapitulacji obiecywał mieszkańcom zachowanie życia i majątków. Cesarz Konstantyn odpowiedział, że woli zapłacić jakikolwiek trybut i oddać każde terytorium niż poddać miasto. Równoczesnie nakazał marynarzom weneckim przemarsz po murach miejskich by pokazać, że Wenecja jest sojusznikiem Konstantynopola. Flota wenecka była jedną z silniejszych w basenie Morza Śródziemnego i to miało osłabić wolę walki sułtana. Niezważając na odmowę Mehmed wydał rozkaz rozpoczęcia przygotowań do szturmu. Całą armię turecką cechowało wysokie morale i zdecydowanie, w odróżnieniu od wojsk rzymskich.

== Oblężenie Konstantynopola ==
[[Grafika:Siege_constantinople_bnf_fr2691.jpg|thumb|Oblężenie Konstantynopola - [[Jean Chartier]]]]
=== 2 - 6 kwietnia ===

Przednie straże Turków podeszły do miasta [[2 kwietnia]], w poniedziałek wielkanocny. Obrońcy miasta przeprowadzili wypad, podczas któego zabili nielicznych wrogów. Zbliżanie się wojsk tureckich zmusiło ich jednak do powrotu do miasta, zniszczenia mostów nad fosą i zamknięcia bramy miejskiej. Cesarz nakazał także rozciągnąć łańcuch w poprzek Złotego Rogu.

[[5 kwietnia]] pod stolicę podeszła główne siły tureckie.

[[6 kwietnia]] Konstantynopol został zupełnie zablokowany. Pierwsze działania armii tureckiej polegały na zaatakowaniu fortów greckich położonych poza obrębem murów miejskich. Jeden z nich znajdował się w Terapii na wzgórzu ponad Bosforem, a drugi - w wiosce ''Studios'' na brzegu Morza Marmara. Fort w Terapii bronił się przez dwa dni, zamek w ''Studios'' został zniszczony przez turecką artylerię w ciągu kilku godzin. Pozostałych przy życiu obrońców Turcy powbijali na pal na oczach oblężonych mieszkańców Konstantynopola. Tylko wieża na wyspie ''Prikopos'' stawiała opór. Jednak i to umocnienie zostało zdobyte przez Turków, obrońcy pobici, a mieszkańcy miasta sprzedani w niewolę.(Laonicos Chalcocondyles)

=== 7 kwietnia - 18 maja ===

Pierwsza połowa kwietnia upłynęła pod znakiem niewielkich potyczek. [[9 kwietnia]] turecka flota podpłynęła do łańcucha rozwieszonego ponad Złotym Rogiem, lecz nie zdołała go sforsować i zawróciła do Bosforu. [[11 kwietnia]] Tyrcy skoncentrowali ciężką artylerię naprzeciwko muru rozciągającego się ponad korytem Lykos i rozpoczęli 6-tygodniowe bombardowanie. Ciężkie działa nieustannie zsuwały się ze specjalnych platform w wiosenne błoto. Później Turcy sprowadzili dwie ogromne bombardy, jedna z nich została zbudowana przez sławnego węgierskiego inżyniera Urbana, który pierwotnie oferował swe umiejętności cesarzowi.

W kwietniowym błocie działo Urbana zdolne było wystrzelić nie więcej niż siedem razy dziennie. Jedną z bomard ustawiono naprzeciwko pałacu cesarskiego, a drugą przed bramą św. Romana. Mimo swej niskiej celności broń ta czyniła ogromne zniszczenia w murach Konstantynopola. Sułtan dysponował wieloma innymi mniejszymi działami.(Laonicos Chalcocondyles)

* [[12 kwietnia]] Turcy na statkach zaatakowali łańcuch zamykający dostęp do Złotego Rogu. Atak przeistoczył się w bitwę morską z okrętami, które pozostały poza obszarem chronionym przez łańcuch. Turcy bezskutecznie próbowali je podpalić lub zdobyć. Wysokopokładowe okręty Greków, Wenecjan i ochotników geuneńskich odpierały ataki a nawet same usiłujowały okrążyć statki tureckie. Turcy zmuszeni byli zawrócić ku Bosforowi.

* [[18 kwietnia]] Turcy rozpoczęli szturm muru górującego nad Lykos. Po zachodzie słońca ruszyli na umocnienia starając się podpalić wzniesione przez Rzymian drewniane umocnienia i usunąć baryłki z ziemią. Oddziałom Giustinianiego Longo udało się odeprzeć atak prawie bez strat własnych.

* [[20 kwietnia]] Od południa do Konstantynopola podpłynęły trzy galery genueńskie z ładunkiem żywności i broni, wynajęte przez papieża rzymskiego. Po drodze przyłączył się do nich statek cesarski pod dowództwem żeglarza o imieniu Flatanelas, płynący z takim samym ładunkiem. Admirał turecki wydał rozkaz zdobycia lub zatopienia dostrzeżonych okrętów. Genueńczycy i Grecy przycumowali swe statki obok siebie i zaczęli odpierać ataki tureckich marynarzy próbujących dokonać abordażu. Chrześcijanie umiejętnie wykorzystali wysokość burt swoich statków i uderzali toporami w głowy Turków, którzy mozolnie wspinali się ze swych niewysokich statków na chrześcijańskie okręty. W końcu wszystkie cztery powiązane okręty, przypominające jedne ogromne umocnienia z czterema wieżami, podryfowały z wiatrem i prądem morskim w kierunku łańcucha, który przegradzał wejście do Złotego Rogu. Tutaj do walki włączyła się cała flota rzymska, jednak z powodu nocy tureccy kapitanowie odstąpili od dalszej walki. Porażka Turków była oczywista. Sułtan Mehmet pozbawił dowództwa admirała Baltoglu i rozkazał obić go kijami.
[[Grafika:Constantine_XI.jpg|thumb|280px|Obraz przedstawia [[Konstantyn XI Dragazes|Konstantyna XI]] ostatniego władcę rzymskiego]]

* [[21 kwietnia]] Wskutek ostrzału murów miejskich prowadzonego przez tureckich artylerzystów jedna z wież przy rzece Lykos runęła wraz ze stojącym przed nią zewnętrznym murem. Prawdopobodnie, jeśliby padł wówczas rozkaz szturmu, to Konstantynopol zostałby zdobyty. Rozkazu nie wydano, bowiem sułtan przebywał wtedy na północnym brzegu Złotego Rogu.

* [[22 kwietnia]] Tureckim oddziałom udało się ominąć łańcuch przegradzający zatokę i przetransportować swe okręty wojenne przez wzgórze Galackie na specjalnie do tego celu zbudowanych platformach. W tym czasie artyleria turecka prowadziła pozorowany ostrzał łańcucha nad Złotym Rogiem. Zebrane platformy z odlanymi kołami zostały spuszczone na wodę, wsunięte pod kadłuby tureckich okrętów, a następnie przy pomocy wołów przyciągnięte na brzeg wraz ze statkami. Do platform zaprzężono woły, i te pociągnęły statki po drewnianych szynach obok dzielnicy Pera z Bosforu po uprzednio wybudowanej drodze ku północnemu brzegowi [[Złoty Róg|Złotego Rogu]]. Turcy przetransportowali w ten sposób około 70 okrętów.

Oszołomieni Grecy nie wiedzieli co robić. Według jednej z wersji, [[Wenecja]]nie zaproponowali przeprowadzenie zdecydowanego ataku wszystkimi pozostającymi w gotowości statkami na tureckie okręty lub wojska lądujące na północnym brzegu Złotego Rogu, aby odciąć spuszczone na wodę okręty od wsparcia z lądu i uniemożliwić dotarcie do nich tureckim marynarzom. Decyzja została prawdopodobnie podjęta po długich rozważaniach i sporach.

* [[28 kwietnia]] Okręty weneckie i genueńskie przeprowadziły nocny atak z zamiarem spalenia tureckich okrętów. Atak został odparty przez Turków ogniem bombard. Niewykluczone, że zostali oni uprzedzeni o dywersji przez Genueńczyków z Pery.

* [[29 kwietnia]] Żołnierze tureccy zamordowali marynarzy chrześcijańskich pochwyconych z zatopionej galery weneckiej. W odpowiedzi Rzymianie ścięli na murach wszystkich Turków wziętych wcześniej do niewoli.

Ogólnie sytuacja przedstawiała się korzystnie dla oblegających. Turcy uzyskali dostęp do Złotego Rogu, i chociaż stacjonowała tam jeszcze flota chrześcijańska, odtąd bezpieczeństwo murów górujących nad zatoką stanęło pod znakiem zapytania. W zatoce znajdowała się tylko część floty tureckiej, pozostałe jednostki pozostały na wodach Bosforu, dlatego Grecy zmuszeni byli utrzymywać swoje okręty po obu stronach łańcucha tak, by przeszkodzić w połączeniu się obu zgrupowań floty tureckiej.

Oprócz tego, inżynierowie tureccy wznieśli, na rozkaz sułtana, most pontonowy poprzez zachodnią część Złotego Rogu uzyskując połączenie głównych sił tureckich z wojskami Zaganos - Paszy, które stacjonowały na północnym brzegu zatoki. Budowę mostu, składającego się ze związanych parami beczek, prowadzono pod osłoną znajdujacych się w zatoce statków tureckich. Po utracie niektórych z nich, Turcy ustawili na tratwach część swojej artylerii i zaczęli prowadzić ostrzał dzielnicy ''Blachernos'' z dwóch stron: z lądu i morza. W ciągu miesiąca oblegający podeszli pod mury wywołując spory niepokój Greków.

* [[3 maja]] wenecka brygantyna pod turecką flagą i z marynarzami przebranymi w tureckie stroje, wypłynęła pod osłoną nocy za łańcuch na poszukiwanie floty weneckiej - miasto pilnie wyczekiwało odsieczy. Tymczasem flota wenecka zbierała swe siły, oczekując na posiłki w rejonie wyspy Tenedos.

* 5 i [[6 maja]] Turcy rozpoczęli stały ostrzał, otwarcie przygotowując się do szturmu. Grecy liczyli się z dwoma kierunkami ataku: z zachodu na mury twierdzy i z zatoki przy wsparciu floty.

* Jednakże [[7 maja]]oddziały tureckie przeprowadziły szturm tylko od strony zachodniej. Prawdopodobnie Turcy nie zdecydowali się przeprowadzić operacji w pobliżu silnej jeszcze floty chrześcijańskiej. Główne uderzenie skierowało się na mur miejski przy Mesoteichonie. Zacięty, nocny bój trwał kilka godzin, jednak Rzymianie utrzymali pozycje i nie pozwolili Turkom wedrzeć się przez wyłomy w murach.

* W nocy z 13 na [[14 maja]] Turcy przeprowadzili jeszcze jedną próbę szturmu, tym razem na dzielnicę ''Blachernos''. Rzymianie z trudem odparli atak dzięki ściągnięciu części marynarzy z okrętów.

Po zniszczeniu w niektórych miejscach, ostrzałem z dział, murów miejskich, Turcy zbliżyli się do umocnień i zaczęli zasypywać fosę. W nocy Rzymianie odkopali ją oraz umocnili wyłomy kawałkami drewna i koszami z ziemią. [[18 maja]] kanonierom tureckim udało się roztrzaskać wieżę świętego Romana. Turcy przyciągnęli machinę oblężniczą i postawili ją w fosie. Według Sphranzesa wówczas rozpoczęła się straszliwa i niszcząca walka. Po odparciu wszystkich ataków Rzymianie częściowo naprawili wieżę i spalili turecką machinę.

* [[16 maja]] Turcy zaczęli drążyć tunel pod murami w pobliżu dzielnicy ''Blachernos''. W tym samym czasie ich statki, przy dźwiękach trąb i bębnów 16, 17 i 21 maja podpływały do łańcucha w zatoce, próbując odwrócić uwagę Greków od hałasu prac minerskich. Rzymianie odkryli jednak tumel i rozpoczęli drążenie kontrpodkopu. Podziemna wojna zakończyła się zwycięstwem oblężonych, którzy wysadzili lub zatopili podkopy wykonane przez Turków.

* [[23 maja]] Rzymianom udało się wykryć i zniszczyć wszystkie miny podłożone w tunelach. Po tej porażce Turcy zaprzestali dalszych operacji minerskich(Sphranzes Georgios, ''loc. cit.'').

* [[18 maja]] Do fosy, naprzeciwko murów Mesoteichiona, Turcy przyciągnęli ogromną drewnianą wieżę pokrytą wielbłądzimi i bawolimi skórami. Pod jej osłoną robotnicy rozpoczęli zasypywaanie rowu. Ze szczytu wieży prowadzono ostrzał murów utrudniający Grekom ostrzeliwanie tureckich kopaczy. Mimo to, w nocy ktoś z Greków przedostał się pod wieżę i podłożył beczkę z prochem. Konstrukcja eksplodowała, robotnicy zginęli lub ulegli rozproszeniu, a oblegani oczyścili fosę i ponownie naprawili wyrwę w murze.

=== 19 - 29 maja ===

* [[23 maja]] powróciła bezowocnie brygantyna wenecka wysłana na poszukiwanie floty sprzymierzeńców, a [[24 maja]] nastąpiło pełne zaćmienie słońca poczytane przez oblężonych za zły znak. Konstantyna nakłaniano, by wydostał się z miasta i zebrał armie poza jego granicami, jednak cesarz odpowiadał stanowczo, że bez wodza miasto na pewno upadnie, a wraz z nim - i całe cesarstwo. Oblężeni rozpoczęli rozmowy z Turkami, proponując zapłatę trybutu i daniny w przyszłości, jednak Mehmed II zażądał okupu w wysokości nie do zapłacenia albo opuszczenia miasta przez mieszkańców tylko z osobistym dobytkiem, gwarantujac im swobodne wyjście z miasta. Grecy nie przystali na te warunki.

* [[25 maja]] Sułtan zwołał naradę wojenną, na której mimo sprzeciwu niektórych doradców podjęto decyzję o generalnym szturmie na miasto.

* 26 i [[27 maja]] Konstantynopol został poddany silnemu bombardowaniu. Tureccy artylerzyści wznieśli specjalne podesty bliżej murów i umieścili na nich ciężkie działa, aby ostrzeliwać umocnienia aż do skutku.

* [[28 maja]] 1453 r., poniedziałek, był dniem odpoczynku w obozie tureckim. Żołnierze mieli nabrać sił przed decydującym starciem. Sułtan planował kierunki uderzenia. Decydujący atak miał nastąpić w rejonie rzeki Lykos, gdzie mury były już znacznie uszkodzone. Zadaniem floty było wysadzenie marynarzy i na wybrzeżu Morza Marmara i na wybrzeżu Złotego Rogu, gdzie mieli pozorować szturm dla odwrócenia uwagi Greków od kierunku głównego natarcia. Osobny oddział Zaganos - Paszy otrzymał rozkaz przejścia po moście pontonowym przez Złoty Róg i ataku na dzielnicę ''Blachernos''.

* W nocy, z 28 na [[29 maja]], wojska tureckie ruszyły do szturmu na całej linii. W Konstantynopolu ogłoszono alarm i wszyscy zdolni do noszeni broni zajęli pozycje na murach i w wyłomach. Sam cesarz wziął osobisty udział w walkach i odpierał natarcie za zwalonymi murami przy bramie świętego Romana (Ducas; 39). Turcy ponosili bardzo ciężkie straty. Na początku zaatakowali liczni baszybozucy, słabo uzbrojone wojska nieregularne, które sułtan rzucił na mury, by za cenę życia osłabiły obronę miasta. Posród nich byli Turcy, Słowianie, Węgrzy, Niemcy i Włosi. Atak baszybozuków zagroził jedynie odcinkowi nad Lykos, w innych miejscach został z łatwością odparty. W dolinie obroną kierował Giustanini Longo, tutaj też skoncentrowano wszystkie będące w mieście muszkiety i arkebuzy.
[[Grafika:FatihSultanMehmet.jpg|thumb|270px|left|Sułtan [[Mehmed II Zdobywca]]]]
Po dwugodzinnym boju tureccy dowódcy wydali baszybozukom rozkaz odwrotu. Rzymianie zaczęli wznosić prowizoryczne barykady w wyłomach. W tym czasie tureccy artylerzyści otwarli ogień na mury, a do szturmu ruszyła druga fala oblegających - regularne wojska Iszak Paszy. Anatolijczycy atakowali mury od wybrzeża Morza Marmara po obniżenie Lykos, w rejonie ''Blachernos''. Artyleria wówczas nadal prowadziła silny ostrzał murów. Źródła podają, że i atak i ostrzał z dział były prowadzone równocześnie.

Rzymianie skutecznie odpierali ataki, dopóki nagły celny strzał z ogromnego działa Urbana nie zniszczył umocnień i spowodował dużego wyłomu w murze. Trzystu anatolijczyków ruszyło kierunku przejścia, lecz wszyscy zostali otoczeni i pobici przez Greków. W międzyczasie odparto szturm także na innych odcinkach.

Tego wieczoru Konstantyn XI zwracając się do narodu wygłosił mowę, określoną przez [[Edward Gibbon]]a jako "Epitafium dla Cesarstwa Rzymskiego"(''the funeral oration of the Roman empire''). Cesarz odwoływał się w niej zarówno do religijnych uczuć chrześcijan, jak i do starożytnej historii imperium.

Trzeci atak na miasto przypuścili janczarzy, których sam sułtan osobiście poprowadził do fortecznej fosy. Janczarzy uderzali dwiema kolumnami. Jedna szturmowała dzielnicę ''Blachernos'', a druga przemieszczała się w kierunku przełamania na odcinku Lykos. W miejscu, gdzie mury dzielnicy ''Blachernos'' łączyły się ze pozostałymi umocnieniami miejskimi, janczarzy odkryli tajną furtkę ''Kerpoport'', przez którą Rzymianie przeprowadzali wypady na zewnątrz miasta. Dzięki niej Turcy weszli do twierdzy.

W tym czasie, na odcinku Lykos, Giustiniani Longo został trafiony ołowianą kulą lub odłamkiem armatnim. Gdy ciężko rannego wyniesiono z pola walki, Genueńczyków ogarnęła panika. Włosi rozpoczęli bezładny odwrót, pozostawiając za sobą Wenecjan i Greków dowodzonych przez samego cesarza. Turcy zauważyli zamieszanie w szeregach wroga, grupa 30 ludzi kierowana przez wielkoluda imieniem Hasan, podjęła próbę wdarcia się przez wyłom. Połowa z nich wraz z Hasanem natychmiast zginęła, jednak pozostałym udało się dostać do miasta, a kolejne, coraz to nowe oddziały janczarów śpieszyły im z pomocą. Konstantyn odrzucił insygnia cesarskie i wraz z grupą najbardziej oddanych towarzyszy ruszył do walki, ginąc w bezpośrednim starciu. Razem z nim poległ też Teofil Paleolog. Turcy nie rozpoznali cesarza i pozostawili jego ciało na ulicy, niczym zwykłego żołnierza (Ducas, 39).

Ostatecznie, po wdarciu się na mury, pierwsze oddziały tureckie zaczęły wycinać w pień obrońców, który rozpaczliwie usiłowali przeszkodzić w otwarciu bramy.(Sphranzes Georgios, ''op. cit.'', 3;5) Gdy kolejne fale Turków zaczęły wlewać się do miasta, oblężonych ogarnęła zupełna panika. Wenecjanie i Genueńczycy zaczęli przedzierać się ku zatoce, aby dostać się na okręty i uciec z miasta. Grecy rozproszyli się w poszukiwaniu ukrycia. Niektóre oddziały bizantyjskie, Katalończycy, a w szczególności Turcy księcia Orchana kontynuowali bój na ulicach. Wielu z nich walczyło o śmierć, zdając sobie sprawę, że nie mogą liczyć na łaskę.

Bracia Bocchiardi bronili murów przy Kerkoporcie, lecz rozprzestrzeniająca się panika odcięła im drogę ucieczki ku morzu. Paolo zginął, ale dwóm pozostałym - Antonio i Troilo udało się zbiec. Minotto dowodzący Wenecjanami został otoczony w pałacu cesarskim w ''Blachernos'' i pojmany.

Wielu mieszkańców zebrało się przy kolumnie [[Konstantyn Wielki|Konstantyna Wielkiego]], bowiem jedno z proroctw głosiło, że gdy tylko Turcy zbliżą się do kolumny, z nieba zstąpi anioł i przekaże cesarstwo wraz z mieczem nieznanemu, stojącemu przy kolumnie człowiekowi, który na czele armii odniesie zwycięstwo.

Na południe od Lykos broniły się oddziały Filippo Contariniego i Grecy Demetriusza Kantakuzena. Okrążeni przez Turków, częściowo zginęli, częściowo wraz z dowódcami wzięci w niewolę. Odpowiedzialny za obronę w rejonie Akropolis kardynał Izydor uciekł w przebraniu. Gabriel Trevizano także zbyt późno ocenił sytuację, nie zdążył na czas opuścić murów i został pochwycony. Alviso Diedo uszedł wraz z nielicznymi statkami genueńskimi.

Włosi i Grecy zdołali przebić się ku okrętom, zdjąć łańcuch zamykający wejście do Złotego Rogu i w w większości wypłynąć na otwarte morze. Wiadomo, że siedmiu statkom geueńskim, pięciu cesarskim i większości weneckich udało się szczęśliwie odpłynąć. Turcy specjalnie temu nie przeszkadzali nie chcąc ryzykować długotrwałej wojny z z Wenecją, Genuą i ich sprzymierzeńcami. Walki w samym mieście trwały przez cały dzień, Turcy wzięli niewielu jeńców - około 500 żołnierzy rzymskich i najemników, reszta obrońców zginęła lub uciekła przez morze.

== Konsekwencje ==
[[Grafika:Hagia-Sophia-Laengsschnitt.jpg|thumb|left|"Kościół Świętej Mądrości" lub [[Hagia Sofia]], został zamieniony na meczet]]

Sphranzes pisze, że już po zakończeniu szturmu i zdobyciu miasta udało się odnaleźć ciało cesarza Konstantyna, które rozpoznano po cesarskich butach z wizerunkami orłów. Dowiedziawszy się o tym, sułtan nakazał wystawić głowę Konstantyna na hipodromie, a ciało pochować z cesarskimi honorami.(Sphranzes Georgios, ''op. cit.'', 3;9) Według innych źródeł(Ducas) głowę Konstantyna umieszczono na kolumnie na Forum Augusta.

Wraz ze śmiercią ostatniego cesarza rzymskiego Konstantyna XI Dragazesa, imperium bizantyjskie dotarło do kresu swego istnienia. Ziemie cesarskie weszły w skład państwa osmańskiego. Sułtan przyznał Grekom prawo do autonomii w ramach imperium, a głową wspólnoty w ramach systemu [[Rum millet]] ustanowił odpowiedzialnego bezpośrednio przed nim patriarchę [[Gennadios]]a.

Sam sułtan, uznając siebie za następcę cesarza bizantyjskiego, przyjął tytuł Kaizer-i Rum (Cezar Rzymu). Tytuł ten nosili wszyscy sułtani tureccy aż do zakończenia pierwszej wojny światowej.

Wielu historyków uznaje upadek Konstantynopola za kluczowy moment w historii Europy, oddzielający wieki średnie od epoki odrodzenia, wyjaśniając to upadkiem starego religijnego porządku i zastosowaniem nowych broni na polu walki takich jak proch czy artyleria. Wiele uniwersytetów zachodniej Europy przyjęło greckich uczonych - uciekinierów z Bizancjum, co odegrało później znaczącą rolę w recepcji prawa rzymskiego.

Upadek Konstantynopola spowodował także zamknięcie głównego szlaku handlowego z Europy do Azji, co zmusiło Europejczyków do poszukiwania nowej drogi morskiej i prawdopodobnie doprowadziło do odkrycia Ameryki a tym samym rozpoczęcia epoki wielkich odkryć geograficznych.

== Źródła ==

* Ducas, ''Ducae Michaelis Ducae nepotis Historia Byzantina'', Bonn 1834
* Gibbon Edward, ''History of the Decline and Fall of the Roman Empire'', v. 6, 1845
* Runciman Steven, ''Upadek Konstantynopola 1453'', Warszawa 1984, ISBN 83-06-02351-X
* Sphrantzes Georgios, ''Chronicon Maius'', Bonn 1838
* Chalcocondyles Laonicos, ''De origine ac rebus gestis Turcorum'', libri decem, Bonn 1843

{{Link FA|es}}
{{Link FA|pt}}
{{Link FA|ru}}
{{Link FA|sr}}
[[be:Падзеньне Канстантынопалю]]
[[de:Belagerung von Konstantinopel (1453)]]
[[el:Άλωση της Κωνσταντινούπολης]]
[[en:Fall of Constantinople]]
[[es:Caída de Constantinopla]]
[[fi:Konstantinopolin piiritys]]
[[fr:Chute de Constantinople]]
[[gl:Caída de Constantinopla]]
[[hu:Konstantinápoly eleste]]
[[id:Jatuhnya Konstantinopel]]
[[it:Caduta di Costantinopoli]]
[[ja:コンスタンティノープルの陥落]]
[[pt:Queda de Constantinopla]]
[[ru:Падение Константинополя (1453)]]
[[sr:Пад Цариграда (1453.)]]
[[sv:Konstantinopels fall]]
[[tr:İstanbul'un fethi]]
[[zh:君士坦丁堡之陷落]]

[[Kategoria:Bizancjum]]

Wersja z 21:13, 10 sty 2007

Szablon:Tłumaczenie z ru wiki

Szablon:TM-en

Tłumaczymy ... .
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Upadek_Konstantynopola&oldid=6066676”